علامه حســن زاده :
ذڪرِ شـــــــریفِ
«لا إله إلّا أنتــــ سبحانڪ
إنی کنت من الظالمــین»
معروف به #ذڪریونسیه
است. هرمؤمنی به‌ذکر آن
مداومت کند از غم نجات
مـےیابد.
اعمال شب آخر ماه رمضان
شب آخر ماه: شب بسيار مباركى است، و براى اين شب چند عمل وارد است: اوّل: غسل. دوم: زيارت امام حسين عليه السّلام. سوم: خواندن سورههاى «انعام» و «كهف» و «يس» و گفتن صد مرتبه:
أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ
از خدا آمرزش می‌جويم و به سوى او میپويم.
چهارم: اين دعا را كه شيخ كلينى از امام صادق عليه السّلام روايت كرده بخواند:
اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ وَ قَدْ تَصَرَّمَ وَ أَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ يَا رَبِّ أَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِي هَذِهِ أَوْ يَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ لَكَ قِبَلِي تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِي بِهِ يَوْمَ أَلْقَاكَ
خدايا اين است ماه رمضان،كه قرآن را در آن نازل كردى،اينك در حال گذشتن است،و من به ذات كريمانهات پناه مىآورم از اينكه سپيده اين شب طلوع كند،يا ماه رمضان بگذرد،و نزد تو برايم نتيجه كار ناشايست يا گناهى باشد كه بخواهى مرا به سبب آن روزى كه ملاقاتت كنم عذاب نمايى.
پنجم: بخواند دعاى«يا مدبّر الامور»را كه بيان آن در اعمال شب بيست وسوم گذشت ششم: ماه رمضان را با دعاهاى وداع،وداع گويد:دعاهايى كه شيخ كلينى و شيخ صدوق و شيخ مفيد و شيخ طوسى،و سيّد ابن طاووس(رضوان اللّه عليه)نقل كردهاند و شايد بهترين آنها دعاى چهلوپنجم صحيفه كامله باشد. سيّد ابن طاووس از امام صادق عليه السّلام روايت كرده كه هركه در شب آخر ماه رمضان،آن ماه شريف را وداع گفته و بگويد:
اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِي لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعُوذُ بِكَ أَنْ يَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّيْلَةِ إِلا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِي
خدايا اين ماه را آخرين بار روزهام در ماه رمضان قرار مده،و به تو پناه مىآورم از اينكه سپيده اين شب سر زند،مگر اينكه مرا آمرزيده باشى.
پيش از آنكه سپيده بر آيد،حق تعالى او را بيامرزد، و توبه و بازگشت نصيب وى كند.سيّد و شيخ صدوق از جابر بن عبد عبد اللّه انصارى روايت كردهاند كه در جمعه آخر ماه رمضان خدمت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله رسيدم،چون نظر آن حضرت بر من افتاد،فرمود:اى جابر اين آخرين جمعه از ماه رمضان است،پس آن را وداع كن و بگو:
اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِيَامِنَا إِيَّاهُ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِي مَرْحُوما وَ لا تَجْعَلْنِي مَحْرُوما
خدايا اين ماه را آخرين بار روزه ما در ماه رمضان قرار مده،اگر قرار دادهاى پس مرا رحمت شده بدار،نه محروم از رحمت.
به راستى هركه اين دعا را در اين روز بخواند به يكى از دو خصلت نيكو ظفر يابد: يا رسيدن به ماه رمضان آينده،يا آمرزش خدا و رحمت بىانتهاى او.سيّد ابن طاووس و كفعمى از حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله روايت كردهاند كه فرمود: هركه در شب آخر ماه رمضان،ده ركعت نماز به صورت دو ركعت بخواند،در هر ركعت سوره«حمد»را يك بار،و «قل هو اللّه احد» راه ده بار،و در هر يك از ركوع و سجود ده مرتبه بگويد:
سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ
پاك است خدا و ستايش شايسته اوست و معبودى جز او نيست و خدا بزرگتر است.
و هنگامیكه از ده ركعت فراغت يافت هزار مرتبه استغفار كند.و پس از استغفار سر به سجده گذارد و در حال سجده بگويد:
يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ يَا رَحْمَانَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُمَا يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ يَا إِلَهَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَ تَقَبَّلْ مِنَّا صَلاتَنَا وَ صِيَامَنَا وَ قِيَامَنَا
اى زنده به خود پاينده!اى داراى بزرگى و بزرگوارى،اى بخشنده دنيا و آخرت و اى مهربان دنيا و آخرت،اى مهربانترين مهربانان،اى معبود گذشتگان و آيندگان،گناهانمان را بيامرز،و نماز و روزه و شببيداريمان را قبول كن.
سوگند به كسىكه مرا به راستى به پيامبرى مبعوث كرد،كه جبرئيل مرا از اسرافيل خبر داد و اسرافيل از پروردگار خود،كه سر از سجده برنداشته،خدا او را بيامرزد،و ماه رمضان را از او قبول كند،و از او درگذرد تا آخر خبر.و اين نماز در شب عيد فطر هم روايت شده است، ولى در اين روايت آمده است كه تسبيحات اربعه را در ركوع و سجود به جاى ذكر ركوع و سجود بخواند،و به جاى «اغفر لنا ذنوبنا»تا آخر بگويد:
اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ تَقَبَّلْ صَوْمِي وَ صَلاتِي وَ قِيَامِي
گناهم را بیامرز، و روزه و نماز وشب زنده داری ام را بپذیر.
شب عید فطر و آمادگی روحی برای روز عید
اعمال و آداب شب عید فطر، برای پیدا کردن آمادگی روحی در ورود به روز عید سعید فطر است. در حقیقت، آثار معنوی و روحی اعمال این شب بر جان و دل بنده، بیشترین گنجایش را جهت دریافت هدایای معنوی و موهبت های ملکوتی در روز عید فطر، می بخشد. «وقت ظهور آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش عبادت آن، روز عید است. بنابراین، هرکس در شب عید، مراقبت بیشتر و بهتری از خود نماید، و در جبران کاستی های خویش بکوشد بهره بیشتری از پاداش های الهی در روز عید خواهد داشت. و باید دانست که امر عبادت در این شب، بسی مهم است. تا آنجا که امام سجاد علیه السلام به فرزندان خویش دراین باره سفارش می کرد و می فرمود: «این شب، دست کمی از شب قدر ندارد.» پس بر سالک راه، لازم است که در این شب، کوشش خود را افزون تر کند، و در عبادت و مراقبت تلاش بیشتری کند؛ چرا که با توجه به شرافتی که این شب دارد، وقت پاداش و آخر کار است و خدمت بیشتر و محکم تری می طلبد. پس در این شب به ائمه معصومین علیهم السلام توسل جوید، و از آنها بخواهد که او را در اصلاح اعمالش یاری نمایند. و در این توسل، سعی کند کاستی های خود را برطرف کرده، خود را به کمال برساند».
امام باقر علیه السلام می فرمود: «پدرم علی بن حسین علیه السلام، شب عید فطر را در مسجد می ماند و تا صبح نماز می خواند و می فرمود: پسرم! این شب، کمتر از شب قدر نیست».
حضرت علی علیه السلام نیز فرموده است: «شایسته است که آدمی در طول سال، چهار شب دست از هر کاری بردارد و به عبادت خدا بپردازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه ماه شعبان، و شب اول رجب».
و از اعمال دیگر این شب، زیارت امام حسین علیه السلام برای هرکس و در هر کجا که باشد. از امام صادق علیه السلام روایت شده است که هرکس قبر امام حسین علیه السلام را در شب عید فطر و شب عید قربان زیارت کند، خدا گناهان گذشته اش را بیامرزد.
نکته ای که درباره توصیه به زیارت امام حسین علیه السلام در شب عید فطر، وجود دارد این است که در این عمل، از جمله، آنچه مهم است، توجه به تربت خونین شهید، و الفاظ و مضامینی است که در این زیارت به کار رفته است؛ الفاظ و مضامینی که همه حاکی است از فلسفه عاشورا، و به طور کلی، فلسفه تحرک داشتن و با حماسه بودن و قیام در برابر ستم، در هر جا و در هر وقت، بدین گونه می بینیم که اسلام، عبادت را، عید را، زیارت شهیدان را، و خلاصه همه عوامل پدید آمدن یک جامعه انسانی و درست را، در هم آمیخته، و در احکام خود رعایت نموده است. این است که در اسلام، همواره، فرد با جامعه، و جامعه با فرد، و همه با خدا در حال ارتباطند.
«سلام بر تو ای هم نشینی که دوری ات ناپسند و ناگوار است»
«ما ماه رمضان را وداع می کنیم درحالی که وداع او بر ما گران بوده، ما را غمگین نموده، و رفتن او موجب وحشت ما شده است.»
چنین وداعی، شکل راست و درست به خود نمی گیرد مگر برای کسی که ماه رمضان را با شوق و محبت به پایان رسانده باشد، نه با تکلف و کراهت. و همچنین چنین وداعی، برای کسی که در ماه رمضان، با آنچه این ماه، اقتضا می کرد، رفتاری مخالف داشت درست نیست؛ زیرا او در حقیقت رفیق و هم نشین با ماه مبارک رمضان نبوده، تا اکنون با آن خداحافظی کند. و به هرحال، در حقیقت، شرط وداع این است که وداع کننده، از فراق وداع شونده اندوهگین و محزون باشد، و وداع کننده، اندوهگین و محزون نخواهد بود، مگر آنکه آن رفیق و هم نشین خود را دوست بدارد، و او را دوست نخواهد داشت مگر اینکه با او مخالفت نکند، و مراقب باشد که در آنچه مورد رضا و محبوب اوست، مطیع و فرمان بر باشد.
باری اگر تو به حرمت ماه رمضان و به جایگاه آن نزد پروردگار آگاه باشی، و رفتار نیک و کریمانه اش با خودت را بشناسی، و بدانی که حضور چنین مهمانی شریفی، موجب می شود تا تو گرامی شوی و به سودهای بی پایان دست یابی و به اعلی علیین راه یافته، هم نشین پیامبران و رسولان و ملائکه مقربین گردی، با آمدنش بسی خرسند و شادمان خواهی شد، و با رفتنش بسی اندوهگین و افسرده خواهی گشت.
در این موقع است که وداع تو با ماه مبارک رمضان همانند وداع امام سجاد علیه السلام خواهد شد. و از آن سو نیز ماه رمضان همان گونه که تو با او وداع کردی، با تو وداع خواهد کرد، بلکه او در وداع خویش با تو، بیش از آنچه تو در وداع خود از اندوه و غم آشکار کردی، ظاهر خواهد ساخت؛ چرا که عنایت از جانب مقام عالی، تمام تر و کامل تر از عنایت از سوی مقام دانی و پایین خواهد بود».
.برگرفته از کتاب مراقبات، ج 2،
امام سجاد(ع):
نشانه های مؤمن پنج چیز است:
۱- پرهیزگاری در خلوت
۲- صدقه در حالت نیازمندی
۳- شکیبایی هنگام مصیبت
۴- بردباری هنگام خشم
۵- و راستگویی هنگام ترس
الخصال،ص۲۴۵
مرحوم حاج اسماعيل دولابی:
ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻭﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻭﻗﺘﯽ ﺻﻮﺭﺗﺖ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﯽ،ﻣﻘﺪﺍﺭﯼ ﺍﺯ ﺁﺑﯽ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﺻﻮﺭﺗﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﻫﺎﻥ ﻓﺮﻭ ﺑﺒﺮ ﻭ ﺑﺨﻮﺭ. ﺍﯾﻦ ﺁﺏ ﺩﺭﻭﻧﺖ ﺭﺍ ﭘﺎﮎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻓﻄﺮﺗﺖ ﺭﺍ ﺷﻔﺎﻑ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
ﺳﻌﯽ ﮐﻦ ﻧﻤﺎﺯ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯽ ﺩﻫﺎﻧﺖ ﭘﺮ ﺍﺯ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺍﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮﺍﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺁﺏ ﺩﺭ ﺩﻫﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ، ﺁﻥ ﺭﺍ ﻗﻮﺭﺕ ﺑﺪﻫﯽ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﺯ، ﻧﻤﺎﺯ ﺍﺳﺖ. ﺍﮔﺮ ﺣﻀﻮﺭ ﻗﻠﺐ ﺩﺍﺭﯼ، ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯﯼ ﻭ ﺍﻻ ﺩﻝ ﻫﺮ ﮐﺠﺎﺳﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺟﺎﯾﯽ.
ﺳﺠﺪﻩ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ ﺟﻤﺎﻝ ﺧﺪﺍ ﻭ ﺭﮐﻮﻉ ﺍﺯ ﺁﺛﺎﺭ ﺟﻼﻝ ﺧﺪﺍﺳﺖ. ﻭﻗﺘﯽ ﺟﻼﻝ ﺧﺪﺍ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺷﻮﺩ ﻓﺮﺩ ﺑﻪ ﺭﮐﻮﻉ ﻣﯽ ﺭﻭﺩ ﻭ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻝ ﺧﺪﺍ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﺩ ﻓﺮﺩ ﺑﻪ ﺳﺠﺪﻩ ﻣﯽ ﺍﻓﺘﺪ.
ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺯﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﺪﺍ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻦ، ﺑﮕﻮ ﺧﺪﺍﯾﺎ ﺗﻮ ﻏﻨﯽ ﻫﺴﺘﯽ ﻭ ﻣﻦ ﻓﻘﯿﺮ؛ ﺗﻮ ﻋﺰﯾﺰ ﻫﺴﺘﯽ ﻭ ﻣﻦ ﺫﻟﯿﻞ، ﺗﻮ ﻣﺎﻟﮏ ﻫﺴﺘﯽ ﻭﻣﻦ ﻣﻤﻠﻮﮎ… ﺑﺎ ﺧﺪﺍ ﮐﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯽ ﻧﻄﻘﺖ ﺑﺎﺯ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﻫﻢ ﺧﻮﺏ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮﺍﻫﯽ ﮐﺮﺩ.
ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﮔﻤﺸﺪﻩ ﻫﺎ ﭘﯿﺪﺍ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ. ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻌﯽ ﮐﺮﺩ ﮔﻤﺸﺪﻩ ﯼ ﺍﺻﻠﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﭘﯿﺪﺍ ﮐﺮﺩ….
امام باقر (ع):
بدانید کسی که منتظر حکومت حق
باشد، پاداش او همانند پاداش روزه دار
شب زنده دار است.
:اصول کافی ج2 ص 176
امام صادق(ع):
خوشا به حال کسی که در زمان غیبت
قائم مابه فرمان ماچنگ زند وقلب‌هدایت
شده اش به طرف باطل متمایل نشود.
:بحارالانوار جلد 52 صفحه 123
